Θέατρο στον χώρο της σημερινής Ελλάδας πριν την επανάσταση του 1821 δεν υπήρχε. Υπήρχαν όμως Έλληνες ηθοποιοί καθώς και συγγραφείς. Οι θεατρικές τους δραστηριότητες αναπτύσσονταν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες όπου Έλληνες ηγεμόνες αγκάλιασαν και καλλιέργησαν το θέατρο στα παλάτια τους. Και ακόμη στην Κωνσταντινούπολη, σε παραστάσεις που δίνονταν μέσα στις σάλες των φαναριώτικων αρχοντικών. Εδώ, το θέατρο τελούσε υπό τον απόλυτο έλεγχο της οθωμανικής λογοκρισίας. Απαιτείτο άδεια από το δημοτικό συμβούλιο και βεβαίως από την αστυνομία. Και οι απαγορεύσεις δεν ήταν λίγες. Η Σμύρνη παρουσιάζει μικρότερη δραστηριότητα. Παίζονται παραστάσεις γαλλικών και ιταλικών ερασιτεχνικών θιάσων με έργα κυρίως των Μολιέρου, Γκολντόνι και Σκριμπ. Μόνο στα 1825 έχουμε παράσταση στην ελληνική γλώσσα. Πρόκειται για τον «Αρταξέρξη» του Μεταστάσιου μεταφρασμένου στα ελληνικά.
Όλη αυτή η θεατρική δραστηριότητα εντάσσεται στο θέατρο του Διαφωτισμού, που ως «μια αναγέννηση της ελληνικής δραματουργίας» [σύμφωνα με τον Δημήτρη Σπάθη], είχε λειτουργήσει ως μέσο συνειδητοποίησης γύρω από την έννοια «Έλληνας» των Ρωμιών που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα.
Το προεπαναστατικό κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη σήμανε και την έναρξη διώξεων των Ρωμιών της Πόλης και ιδιαίτερα των Φαναριωτών. Η έναρξη, δε, της Ελληνικής Επανάστασης στην Πελοπόννησο πυροδότησε νέο κύμα σκληρών διωγμών. Το θέατρο λοιπόν σίγησε βιαίως. Και κάποιοι από τους θεράποντές του, ηθοποιοί και συγγραφείς, ζώστηκαν το σπαθί για την ελευθερία της πατρίδας.
Ο μέγιστος των θεατρικών συγγραφέων του 19ου αιώνα Μιλτιάδης Χουρμούζης κατέβηκε στην Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη δεκαεπτά χρονών και πολέμησε καθ’ όλο το διάστημα της Επανάστασης. Έλαβε μέρος σε ναυμαχίες με ναύαρχο τον Λάζαρο Μπρούσκο, και ο ίδιος μας πληροφορεί ότι «εισεπήδησε» στην Τριπολιτσά την ημέρα της αλώσεως, ξημερώματα 24ης Σεπτεμβρίου 1821. Αργότερα συμμετείχε στην πολιορκία του Ακροκορίνθου, σε επιχειρήσεις στο Αιγαίο, και ακόμα ο ίδιος γράφει ότι σεμνύνεται «διά τας πληγάς τας οποίας έλαβε καθ’ ην στιγμήν επληγώνετο κι ο Καραΐσκος» στη μάχη του Φαλήρου το 1827. Στο πρώτο ελεύθερο ελληνικό κράτος ο Χουρμούζης γίνεται αξιωματικός της οριοφυλακής και ακολούθως πρόεδρος του Επαρχιακού Συμβουλίου Φθιώτιδος. Στη συνέχεια, εκλέγεται δύο φορές βουλευτής Φθιώτιδος. Αντιοθωνικός και πολέμιος των Βαυαρών που καταδυνάστευαν το νέο κράτος, αγωνίζεται στη Βουλή αλλά και με την πένα του, δίνοντάς μας μερικά από τα πιο σημαντικά θεατρικά έργα αυτής της περιόδου.
Οι ηθοποιοί που πολέμησαν στην Επανάσταση δεν είναι λίγοι. Ο Θεόδωρος Αλκαίος (1780-1833), με καταγωγή από τη Μυτιλήνη, ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Το πραγματικό του όνομα ήταν Μεϊμάρογλου. Το 1801 βρέθηκε στο Ιάσιο και στην αυλή του ηγεμόνα Αλέξανδρου Μουρούζη. Εκεί αναπτύσσει την θεατρική του δραστηριότητα. Έγραψε και τα θεατρικά έργα «Ο Θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη», «Πιττακός ο Μυτιληναίος» και «Η άλωσις των Ψαρών». Θανατώνεται στις σφαγές του Άργους σε σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Γάλλων. Υπήρξε γενάρχης μεγάλης οικογένειας θεατρίνων, με τελευταία την αξέχαστη Μαρία Αλκαίου.
Ο Γεώργιος Αβραμιώτης, ηθοποιός από την Οδησσό, σκοτώθηκε στην Πελοπόννησο το 1825. Ο Σπυρίδων Δρακούλης, που έπαιζε κι αυτός στην Οδησσό, μέλος του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη, έπεσε στο Δραγατσάνι το 1821. Ο Γεώργιος Λασσάνης [1793-1870], είναι άλλος ένας ηθοποιός από την Οδησσό, με καταγωγή από την Κοζάνη που αγωνίστηκε. Λόγιος και γραμματικός πολλών οπλαρχηγών του ΄21, έγραψε το τρίπρακτο δράμα «Αρμόδιος και Αριστογείτων» και το μονόπρακτο «Ελλάς και ξένος». Και τα δύο ανέβηκαν στην Οδησσό το 1819. Ο Κωνσταντίνος Αριστίας [1799-1857] πολέμησε με τον Ιερό Λόχο. Νωρίτερα είχε σπουδάσει θέατρο στο Παρίσι με χορηγία του ηγεμόνα Καρατζά. Είναι αυτός που ίδρυσε στην αγωνιζόμενη Ελλάδα τον πρώτο θίασο ελληνικού θεάτρου το 1825, πριν ακόμα δημιουργηθεί επισήμως ελληνικό κράτος. Έγραψε το έργο «Αρμόδιος και Αριστογείτων ή Παναθήναια», ενώ μετέφρασε έργα του Μολιέρου, διασκευάζοντάς τα στα «καθ’ ημάς» της εποχής του. Επί Όθωνα, έκανε μεγάλες επιτυχίες. Ο σκληρός ανταγωνισμός όμως του νεότευκτου τότε θεατρικού περιβάλλοντος έκανε τον αγωνιστή του ΄21 να αποχωρήσει από την Ελλάδα αηδιασμένος και πικραμένος και να γυρίσει στο Βουκουρέστι . Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς. Ο άνεμος της Επανάστασης για την ελευθερία της πατρίδας ξεσήκωσε τους πιο συνειδητούς, τους πιο αγνούς και άδολους θεατρίνους της εποχής και τους κατέβασε από το σανίδι της «κατά συνθήκην ζωής» του θεάτρου στο θέατρο της πραγματικής ζωής. Στον πόλεμο, στη θυσία στην ελευθερία.
Το 1821 λοιπόν είχε και θεατρίνους που έγιναν ήρωες στο πεδίο της μάχης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Γ. Ε. Μαγιάτη: «Εκατό Χρόνια Θέατρο» [Δωδώνη 2009]
Τ. Λιγνάδη: «Ο Χουρμούζης – Ιστορία Θέατρο» [Μπούρας 1986]
Χ. Σταματοπούλου – Βασιλάκου: «Το Ελληνικό Θέατρο στην Κωνσταντινούπολη το 19ο αιώνα» [Νέος Κύκλος Κωνσταντινουπολιτών 1994]
Χ. Σταματοπούλου-Βασιλάκου: «Το θέατρο στην καθ ημάς Ανατολή: Κωνσταντινούπολη – Σμύρνη» [Δράμα και δρώμενα Πολύτροπον 2006]
Α. Ταμβάκη: «Το Νεοελληνικό Θέατρο 18ος-19ος αι.» [Δίαυλος 2005]
Δημοσιεύθηκε στο ΠΑΡΑΘΥΡΟ, πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας ΠΟΛΙΤΗΣ της Κύπρου, στις 24/3/2014
http://www.parathyro.com/%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CE%B9-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%84%CE%B5%CF%82-%CF%84%CE%BF-1821/
