Η εικόνα στο θέατρο (ως εργαλείο νεωτερισμού)

12.10.2013

Η παραγωγή νέων θεατρικών κειμένων βρίσκεται τις τελευταίες δεκαετίες σε ελεύθερη πτώση. Μια πτώση που σήμερα είναι πια οφθαλμοφανέστατη. Η εποχή των «νοημάτων», της «βιρτουοζιτέ του ηθοποιού» ή του «ιδεολογικού στόχου» στο θέατρο έχει παρέλθει οριστικά. Στο νέο θεατρικό τοπίο, η ΕΙΚΟΝΑ έχει υποκαταστήσει το κείμενο και τους μέχρι τώρα τρόπους χειρισμού του.

Τούτο βεβαίως δεν οφείλεται αποκλειστικά στην αριθμητική και ποιοτική φτώχεια των κειμένων που παράγονται. Το παντοδύναμο σύστημα του πολιτισμού της εικόνας επιβλήθηκε εξ αιτίας της τηλεοπτικής παντοκρατορίας και της απλούστευσης που αυτή επέβαλε. Μια συνταγή, την οποία παρέλαβαν τα social media και την επεξέτειναν στην έντυπη δημοσιογραφία, στις επικοινωνίες και την καθημερινότητά μας. Η εικόνα είναι ο απόλυτος διαμεσολαβητής για το καθετί. Παράγεται εύκολα από τον καθένα και κοινοποιείται με την ίδια ευκολία και απίστευτη ταχύτητα προς άπειρους αποδέκτες. Η εικόνα λοιπόν, είναι το ζητούμενο και στο θέατρο, περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της ιστορίας του.

Η μειωμένη δυναμική των σύγχρονων κειμένων ώθησε πολλούς ανθρώπους του θεάτρου να καταφεύγουν συχνότερα από άλλοτε σε θεατρικά κείμενα του παρελθόντος. Οι αρχαίοι τραγικοί και ο Αριστοφάνης, ο Σαίξπηρ και ο Μολιέρος αποτελούν συχνούς προορισμούς σκηνοθετών και ηθοποιών. Βεβαίως, η προσέγγιση γίνεται με βάση τις σύγχρονες τάσεις, καθώς και τις νέες αισθητικές αναζητήσεις, έχοντας στο κέντρο αυτής της περιοχής πάντα την εικόνα. Η αποθέωση της εικόνας ως θεατρικού εργαλείου δεν είναι βεβαίως εκ των προτέρων καταδικαστέα.

Σήμερα, όμως, που καταφεύγουμε σε παλιά υλικά, πασχίζοντας να τα παρουσιάσουμε με νέες συνταγές, θα πρέπει να εξασφαλίζουμε δύο παράγοντες. Πρώτον το κείμενο να είναι παλιό, και δεύτερον ως «συνταγές» να χρησιμοποιούμε όντως νέες τάσεις. Το καλό με τα παλιά έργα είναι ότι η χρονική απόσταση από τη στιγμή της συγγραφής τους μας εξασφαλίζει τη γνώση των ιστορικών παραμέτρων σε επίπεδο πολιτικό, κοινωνικό και αισθητικό. Μας παρέχει βάση ασφαλή για να «διαβάσουμε» το κείμενο. Αν αυτό φέρει σημαντικό φορτίο θεατρικών αρετών, τότε η νεωτερικότητα στην οπτική μας και τα σύγχρονα θεατρικά εργαλεία βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, αναδεικνύοντας αυθεντικά νέες αναγνώσεις. Για παλιότερα κείμενα που έχουν ιστορική ή ενδεικτική για την εποχή τους καλλιτεχνική αξία, απαιτείται ιδιαίτερος μόχθος και έμπνευση για την ολοκλήρωση μιας σκηνικής πρότασης με ενδιαφέρον.

Αναγκαίο είναι οι σκηνικές επιλογές να υπηρετούν το παλιό κείμενο που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε με «νέες συνταγές». Αλλά επειδή στο θέατρο το ζητούμενο είναι η παράσταση, καλό είναι, αν αγνοούμε το νόημα, τον στόχο, και τη δυναμική του θεατρικού έργου -αποθεώνοντας την εικόνα-, να δηλώνουμε πως κάνουμε μια παράσταση με αφορμή, π.χ., τον «Βασιλιά Λιρ» του Σαίξπηρ, εφ’ όσον αυτό που… περίσσεψε από τον Σαίξπηρ -στην παράστασή μας- δεν είναι ευκόλως αναγνωρίσιμο!

Οι νέες τάσεις και οι επαναστατικές προτάσεις είναι γοητευτικές, όταν κατ’ αρχάς υπάρχουν. Και γίνονται ακόμα πιο ελκυστικές όταν γεννούν νέα ερεθίσματα και εμπνέουν καινούργιες αφηγήσεις με αφορμή παλιά έργα τέχνης. Πολλάκις, όμως, έχουμε κακοποίηση ενός κειμένου μέσω επιλογών που δίνουν σκηνικό αποτέλεσμα, που κολακεύει απλώς ιδεοληψίες, εμμονές και ασήμαντες αισθητικές κατασκευές. Το μη κατανοητό, το παράξενο αισθητικά, το επί τούτου άσχημο ως αυτοσκοπός κολακεύουν ένα μέρος του κοινού που αισθάνεται ότι επικοινωνεί με κάτι που οι πολλοί αδυνατούν να κατανοήσουν. Η νεωτερικότητα του σήμερα επικεντρώνεται κυρίως στην εικόνα. Αυτήν αναζητούν οι επιτυχείς και ανεπιτυχείς προσπάθειες θέασης των παλιότερων συγγραφέων με τον τρόπο και τα όπλα της εποχής μας.

Προσοχή όμως. Για τους προσερχόμενους στο εγχείρημα με γνώση, τάλαντο και έμπνευση, το αποτέλεσμα, αν δεν είναι επιτυχές, θα είναι τουλάχιστον ενδιαφέρον. Για τους κατ’ επίφασιν καινοτόμους, όμως, δεν ισχύει το ίδιο. Αυτοί, ως ενδεείς, εκτίθενται. Τον Αισχύλο ή τον Σαίξπηρ, άλλωστε, ουδείς μπορεί να εκθέσει. Οι ενδεείς «μοδάτοι» μένουν με την εικόνα, που, εν προκειμένω, εικονίζει το… τίποτα.

source:http://www.avgi.gr/article/1123490/i-eikona-sto-theatro-os-ergaleio-neoterismou-