Του Πάνου Σκουρολιάκου *
Σύνολα μονόπρακτων, κατάλληλα οργανωμένων σκηνοθετικά, πολλές φορές αποτελούν μια ενιαία παράσταση σπονδυλωτή και λειτουργούν ως ένα έργο «κανονικής διάρκειας». Βεβαίως, ανάμεσα σε αυτά τα μονόπρακτα υπάρχει μια συνάφεια…
Ένα δυνατό κύτταρο της θεατρικής δημιουργίας είναι τα μονόπρακτα έργα. Εκείνα, δηλαδή, που εξελίσσονται σε μία μόνο πράξη και έχουν μικρότερες ανάγκες σε πλήθος ηθοποιών, σκηνογραφία και όλα τα άλλα απαραίτητα στοιχεία της παράστασης.
Θα έλεγε κανείς πως παίζουν τον ρόλο σχολείου και σπουδής για νέους συγγραφείς, ηθοποιούς και άλλους συντελεστές της θεατρικής συντεχνίας. Όμως τα μονόπρακτα είναι ένα είδος θεατρικού έργου που δεν εγκαταλείπουν και καταξιωμένοι στη συνέχεια συγγραφείς. Κατά τους προηγούμενους αιώνες, παραστάσεις μονόπρακτων κωμωδιών δίνονταν μετά την κύρια παράσταση. Θυμίζει αυτή η συνήθεια το σατυρικό δράμα που ακολουθούσε την τριλογία των τραγωδιών κατά τους κλασικούς χρόνους.
Σύνολα μονόπρακτων, κατάλληλα οργανωμένων σκηνοθετικά, πολλές φορές αποτελούν μια ενιαία παράσταση σπονδυλωτή και λειτουργούν ως ένα έργο «κανονικής διάρκειας». Βεβαίως, ανάμεσα σε αυτά τα μονόπρακτα υπάρχει μια συνάφεια. Μπορεί, για παράδειγμα, να είναι μονόπρακτα που έχουν κοινό θέμα τον έρωτα ή τη ζωή στην επαρχία ή τον αγώνα ενός λαού για ελευθερία. Χαρακτηριστικό δείγμα συνόλου μονόπρακτων που παίζονται σε ενιαία παράσταση είναι η συλλογή του Μπέρτολντ Μπρεχτ «Τρόμος και αθλιότητα στο Τρίτο Ράιχ». Πρόκειται για 24 σύντομα μονόπρακτα που γράφτηκαν ανάμεσα στο 1935-1938 από τον εξόριστο τότε συγγραφέα για να παρασταθούν από ερασιτέχνες Γερμανούς εξόριστους ως πράξη αντίστασης απέναντι στον επελαύνοντα ναζισμό. Στα κατοπινά χρόνια έχουν ως σύνολο ανέβει πολλές φορές και από ερασιτέχνες αλλά και από επαγγελματίες ηθοποιούς.
Η μονόπρακτη κωμωδία είναι ένας αγαπημένος τόπος τόσο για τους θεατρίνους όσο και για το κοινό. Θα έλεγε κανείς πως είναι και το γενέθλιο είδος θεατρικού έργου που σημάδεψε τις απαρχές της θεατρικής δημιουργίας στο νεότερο ελληνικό κράτος. Το πρώτο μονόπρακτο γράφτηκε στο Ναύπλιο το 1832 και είναι η κωμωδία «Γάμος άνευ νύμφης» του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Πώς προέκυψε; Γράφει ο ίδιος στα απομνημονεύματά του πως μια μέρα ο Καλλέργης υποστήριξε ότι στην πρωτεύουσα του νεαρού κράτους θα πρέπει να υπάρχει και θεατρική δραστηριότητα. Έθεσε δε το σπίτι του στην υπηρεσία του σκοπού. Η παράσταση θα δινόταν στο σαλόνι του σπιτιού. Τον ενθουσιασμό της ομήγυρης διαδέχθηκε ο προβληματισμός για την επιλογή του έργου που θα ανέβαζαν. Εξ ανάγκης θα έπρεπε να μην έχει πολλές απαιτήσεις ανεβάσματος. Να είναι σύντομο, δηλαδή μονόπρακτο, και να είναι κωμωδία, ώστε να διασκεδάσει ένα κοινό όχι και τόσο εξοικειωμένο με το θέατρο. Οι προτάσεις αφορούσαν διάφορα γαλλικά έργα.
Ο Ραγκαβής, διαφωνών με την επιλογή από το ξένο ρεπερτόριο, πρότεινε το ανέβασμα ενός ελληνικού έργου. Οι πάντες υποστήριξαν πως, δυστυχώς, δεν υπάρχει μονόπρακτη ελληνική κωμωδία σύγχρονη προς παράστασιν. Ο πείσμων συγγραφέας υποστήριξε ότι κωμωδία υπάρχει και υποσχέθηκε να τους τη φέρει συντόμως. Κατά δυστυχίαν, όμως, μονόπρακτη κωμωδία πράγματι δεν υπήρχε. Κλείστηκε λοιπόν στο σπίτι του για τρεις μέρες γράφοντας μανιωδώς πάνω σε μια ιδέα της στιγμής. Είχε μια δυσκολία όμως. Έπρεπε να γράψει έργο χωρίς γυναικείο ρόλο, γιατί καμία από τις κυρίες του Ναυπλίου δεν δεχόταν να «βγει στη σκηνή». Έγραψε λοιπόν έναν ρόλο γυναικείο που παίζεται από άνδρα γιατί, σύμφωνα με την ιστορία, κάποιοι νέοι έστησαν μια φάρσα σε φίλο υποκρινόμενοι ότι του είχαν βρει νύφη! Αλίμονο όμως. Η παράσταση δεν έγινε, γιατί ο Μουρούζης φοβήθηκε πως το θέμα του έργου θα φαινόταν ότι σατίριζε δύο νέες κυρίες εξ Οδησσού που αποτελούσαν μέρος της ανώτερης κοινωνίας του Ναυπλίου του 1832! Φαίνεται κάτι παραπάνω ήξεραν όλοι για να ματαιώσουν το ανέβασμα. Έτσι, ο «Γάμος άνευ νύμφης» είδε τα φώτα της σκηνής με καινούργια γραφή στην Αθήνα το 1843, στο νεότευκτο πέτρινο θέατρο Μπούκουρα, με νέο τίτλο: «Ο γάμος της Αρχοντούλας».
Από τότε δεκάδες μονόπρακτες κωμωδίες αλλά και δραματικά μονόπρακτα πλούτισαν το ελληνικό θέατρο. Σπουδαίοι συγγραφείς διακόνησαν το είδος και άριστοι σκηνοθέτες και ηθοποιοί το ανέδειξαν σκηνικά.
Πάντα όμως η παραγωγή μονοπράκτων θα είναι σχολείο για τους νέους και ταυτόχρονα εύκρατο πεδίο κατάθεσης μαστοριάς και ταλέντου από τους καταξιωμένους θεατρικούς συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιούς.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
