Του Πάνου Σκουρολιάκου *

Η επικαιρότητα και η πληροφορία για το τι συμβαίνει σε παρόντα χρόνο αποτέλεσε σημαντικό υλικό για τους θεατρικούς συγγραφείς. Εμπλούτισαν τη θεματολογία τους με γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά κυρίως του τρέχοντος παρόντος.

Ο Αριστοφάνης, σε έργα όπως οι «Αχαρνείς» και η «Ειρήνη», καταπιάνεται με την ομόθυμη επιθυμία της πλειονότητας των Αθηναίων για τον τερματισμό του Πελοποννησιακού πολέμου και την εγκαθίδρυση της ειρήνης. Αλλά και στο σύνολο των έργων του, περνούν και σατιρίζονται πρόσωπα, καταστάσεις και γεγονότα της άμεσης αθηναϊκής επικαιρότητας.

Σαφή εικόνα του θεάτρου που ασχολείται με την τρέχουσα επικαιρότητα είναι η «Ζωντανή εφημερίδα» (living newspaper), που γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 1930. Στο πλαίσιο αυτής της θεατρικής δράσης συνένωσαν τις δυνάμεις τους ηθοποιοί και εργαζόμενοι στον Τύπο, ανεβάζοντας έξι «Ζωντανές εφημερίδες» στο πλαίσιο του «Ομοσπονδιακού Προγράμματος Θεάτρου».

Η πρώτη απόπειρα παράστασης, με τον τίτλο «Ethiopia», ήταν μια συρραφή από θεατρικοποιημένα ρεπορτάζ για τον πόλεμο που λάβαινε χώρα στην Αιθιοπία. Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, όμως, κατάφερε να ματαιώσει την παράσταση, ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες του, για λόγους διπλωματικούς. Οι επόμενες απόπειρες των συντελεστών του «Ζωντανού θεάτρου» πέτυχαν να συναντήσουν το κοινό, χωρίς απαγορεύσεις.

Το 1936, λοιπόν, ανεβαίνει το «Triple – A plowend under». Το θέμα της ήταν τα προβλήματα κερδοσκοπίας στα τρόφιμα τα οποία εμφανίσθηκαν λόγω της οικονομικής κρίσης που προήλθε από εκτεταμένη ξηρασία. Με την παράσταση «Power», το 1937, υποστηρίχθηκε η κρατικοποίηση της βιομηχανίας ηλεκτρικής ενέργειας. Το 1938, με την παράσταση «One – Third of a nation», υποστηρίχθηκε ο αγώνας για ένα πρόγραμμα φθηνής κατοικίας.

Η θεατρική ομάδα βρήκε μιμητές και εκτός Νέας Υόρκης, και το είδος της θεατρικοποιημένης επικαιρότητας εξαπλώθηκε και σε άλλες πολιτείες, ασχολούμενο με θέματα τοπικά.

Η «Ζωντανή εφημερίδα» ήταν χωρίς αμφιβολία μια θεατρική ομάδα με ξεκάθαρη πολιτική θέση. Όπως ήταν φυσικό, ενόχλησε. Και σε χώρες όπως οι ΗΠΑ των αρχών του περασμένου αιώνα, τέτοιες φωνές ήταν ανεπιθύμητες. Η κυβέρνηση, λοιπόν, το 1939 ματαιώνει το «Ομοσπονδιακό Πρόγραμμα Θεάτρου», στο πλαίσιο του οποίου άνθησε και δημιούργησε η θεατρική ομάδα της «Ζωντανής εφημερίδας».

Ο σπόρος, όμως, αυτής της προοδευτικής – ακτιβιστικής θεατρικής προσπάθειας δεν πήγε χαμένος. Το θεατρικό είδος του μεταπολεμικού «Θεάτρου ντοκουμέντο» της οφείλει πολλά. Αρκετά χρόνια αργότερα, λοιπόν, η ρώσικη ΑΓΚΙΤ – ΠΡΟΠ, αλλά και οι γερμανικές παραστάσεις του Πισκάτορ, χρησιμοποιώντας προβολές ταινιών και άλλα πρωτοποριακά μέσα της εποχής, απορρόφησαν διδάγματα και εμπειρίες της «Ζωντανής εφημερίδας».

Στα καθ’ ημάς, η «Αθηναϊκή επιθεώρηση», από τη γέννησή της, λειτούργησε και ως δίαυλος πληροφόρησης, σε μια εποχή όπου η πληροφορία μεταδίδετο με εξαιρετικά αργή ταχύτητα. Από αυτήν ακόμα, οι Αθηναίοι άκουγαν και μάθαιναν τα καινούρια τραγούδια, τις μόδες και πάνω από όλα, όπως είπαμε, τις ειδήσεις, με τον τρόπο του θεάτρου βέβαια. Γιατί; Μα επειδή οι συγγραφείς (δημοσιογράφοι οι περισσότεροι), κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους συμπολίτες τους, αφουγκράζονταν την τρέχουσα κατάσταση και, λόγω επαγγέλματος, μάθαιναν τα νέα πρώτοι. Έτσι, λοιπόν, διόρθωναν ένα κείμενο της επιθεώρησης εμπλουτίζοντάς το με ειδήσεις της τελευταίας στιγμής. Πολλά νέα κείμενα γράφονταν αφού είχαν αρχίσει οι παραστάσεις, έτσι ώστε η επικαιρότητα να είναι διαρκώς παρούσα στην «Αθηναϊκή επιθεώρηση».

Σήμερα, στο πλαίσιο του μεγάλου τοπίου του Θεάτρου, όπου συνυπάρχουν πλήθος θεατρικών τάσεων και αισθητικών απόψεων, η επικαιρότητα βρίσκει πολλές φορές θεατρίνους – συνεργάτες για να ανέβει στη σκηνή.

Στην τέχνη και τον πολιτισμό, τίποτε δεν πάει χαμένο. Η πρωτοποριακή δράση των Νεοϋορκέζων ηθοποιών και δημοσιογράφων του 1930, με τις έξι μόνο παραστάσεις τους, γονιμοποίησε το θεατρικό τοπίο και άφησε πίσω απογόνους!

Διαχρονική είναι η επιθυμία του κοινού να απολαμβάνει θεατρικοποιημένη την επικαιρότητα. Από τον Αριστοφάνη στη θεατρική Νέα Υόρκη του ’30, έως τον Πισκάτορ και τον Μπάμπη Άννινο, τον Γεώργιο Τσοκόπουλο, τον Αλέκο Σακελλάριο και τους σύγχρονους επιθεωρησιογράφους. Μαζί συγγραφείς και παραστάσεις που καταπιάνονται με φλέγοντα θέματα της επικαιρότητας, όπως το μεταναστευτικό – προσφυγικό, η επανεμφάνιση του ναζισμού και άλλα.

Πηγές: «Λεξικό Θεάτρου της Οξφόρδης» (Εκδ. Νεφέλη, μτφ. Ν. Χατζόπουλος).

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής