Ο Βιτόριο Αμεντέο Αλφιέρι εμπνέει τους ραγιάδες

Του Πάνου Σκουρολιάκου*

Το κίνημα του Διαφωτισμού στην Ιταλία του 18ου αι. ενεργοποίησε τον πόθο των Ιταλών θεατρανθρώπων για την δημιουργία ενός θεάτρου «τραγωδίας» σε μιαν εποχή όπου το εμπορικό θεατρικό είδος του μελοδράματος κυριαρχούσε. Με πενιχρή παρουσία, οι τραγωδίες έβλεπαν τα φώτα της σκηνής σε αραιά διαστήματα, απευθυνόμενες σε ένα μικρό ακαδημαϊκό και κολεγιακό κοινό. Εκείνος που άλλαξε το θεατρικό τοπίο και τοποθέτησε την τραγωδία στα ενδιαφέροντα του μεγάλου κοινού ήταν ο δραματουργός Β.Α. Αλφιέρι (1749 – 1803).

Ο σπουδαίος αυτός δημιουργός δεν έμεινε στα εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά ενός έργου που διεκδικεί τον τίτλο του «τραγωδιακού κειμένου». Επεξεργαζόμενος την πολιτική και πολιτιστική πραγματικότητα της εποχής, πρότεινε ένα νέο είδος τραγωδίας που απαντούσε στις ανάγκες των καιρών. Κρατώντας από τους μακρινούς αρχαίους Έλληνες ομότεχνούς του μόνο την ενότητα δράσης, προίκισε τους ήρωές του με έντονα συναισθήματα και πάθη, τα οποία ήταν κυρίως κοινωνικά και πολιτικά. Οι ήρωες του πολεμούν την τυραννία, τον δεσποτισμό και την καταπίεση. Τοποθετώντας στη θεματική του την αντιπαράθεση τυραννίας – ελευθερίας, γίνεται κήρυκας και ενθουσιώδης εξεγερτής όλων όσοι ζούσαν στη σκλαβιά. Ευαίσθητος δέκτης της εποχής του, αντιλαμβανόμενος την κατάρρευση της αριστοκρατικής τάξης, επιχειρεί μια κριτική αυστηρή στη σύγχρονή του πολιτικοκοινωνική κατάσταση, γράφοντας την τραγωδία «Φίλιππος» (1775). Το θέμα είναι παρμένο από τη δεξαμενή της ιστορίας και των μύθων της Αρχαίας Ελλάδας. Συνεχίζει με άλλα έργα, όπως τα: «Πολυνίκης» (1775), «Αντιγόνη» (1776), «Ορέστης» (1776), «Τιμολέων» (1779).

Η αρχαιοελληνική θεματική του, που καλούσε τους σκλάβους να εξεγερθούν, προκάλεσε τους ραγιάδες – Έλληνες διανοούμενους στην Ευρώπη να τον προσέξουν και να τον μελετήσουν προσεκτικά. Αυτοί όλοι οι ήρωες, ο Φίλιππος, ο Πολυνίκης, η Αντιγόνη, ζούσαν στη Μακεδονία, στη Θήβα και στην Αθήνα και μιλούσαν μια παλιότερη αλλά ελληνική γλώσσα. Ήσαν δικοί τους άνθρωποι. Πρόγονοι μακρινοί. Έτσι λοιπόν, ξεκίνησε η ταύτιση των υποτελών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα με την έννοια «Έλληνας». Μια νέα ταυτότητα επανέρχεται πια για τους ραγιάδες, που ετοιμάζονται για την μεγάλη εξέγερση.

Η επικοινωνία με αυτές τις τραγωδίες τούς φέρνει σε επαφή με εμβληματικούς προγόνους και τους ωθεί στην αμφισβήτηση της σκλαβιάς. Τους προετοιμάζει για την οργανωμένη διεκδίκηση μιας ελεύθερης ζωής.

Οι κοσμογυρισμένοι Φαναριώτες θα φιλοξενήσουν στα σαλόνια τους αναγνώσεις αυτών των έργων και στη συνέχεια κάποιες απόπειρες ερασιτεχνικών παραστάσεων τραγωδιών του Αλφιέρι. Έτσι λοιπόν ο «Ορέστης» του ανεβαίνει το 1817 στο Βουκουρέστι από μια ομάδα φλογερών νέων ερασιτεχνών. Έχει προηγηθεί το ανέβασμα της «Εκάβης» του Ευριπίδη από τον Λάμπρο Φωτιάδη, καθηγητή στην Ελληνική Ακαδημία του Βουκουρεστίου, πιθανότατα πριν το 1805. Ο «Ορέστης» ανεβαίνει ξανά στη Σμύρνη το 1825. Εκεί η παράσταση ενθουσιάζει το κοινό και γίνεται μοχλός για την έκδοση αρχαιόθεμων δραμάτων της κλασικίζουσας Ευρώπης της εποχής. Ανεβάσματα των τραγωδιών του Αλφιέρι συνεχίσθηκαν και μετά την επανάσταση του ’21 στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στην ελεύθερη Ελλάδα. Επαγγελματικοί θίασοι του νέου ελληνικού κράτους τις συμπεριελάμβαναν σταθερά στο ρεπερτόριό τους. Αλλά και ερασιτέχνες της Κωνσταντινούπολης, κρατώντας δυνατή τη φλόγα της ελευθερίας, οργανώνουν παραστάσεις, όπως η «Εταιρία Φιλομούσων Υψωμαθείων» που ανεβάζει τον «Ορέστη» στα 1870.

Το κωνσταντινουπολίτικο θέατρο είναι ο θεμέλιος λίθος του Νεοελληνικού Θεάτρου. Η θεατρική συντεχνία, στην πορεία της προς την εξέλιξη του θεάτρου στη νέα ελληνική γλώσσα, έπειτα από αιώνες σιωπής, μαθήτευσε σε τρεις σπουδαίους συγγραφείς. Στον Σαίξπηρ, στον Μολιέρο και στον Αλφιέρι. Δεν αξιολογούμε τη σπουδαιότητά τους. Θα μπορούσαμε όμως να υποστηρίξουμε πως ο Αλφιέρι μας δίδαξε εξίσου με τους άλλους δύο παγκόσμιους συγγραφείς, ως αναμορφωτής της τραγωδίας στην εποχή του, αλλά και λόγω του αρχαιόθεμου και του αγωνιστικού – φιλελεύθερου περιεχομένου των έργων του.

Υπήρξε λοιπόν ο κόμης Vittorio Amedeo Alfieri ένας από τους εμπνευστές των ραγιάδων για τη διεκδίκηση της ελευθερίας τους από τον οθωμανικό ζυγό. Και αυτό, το έκανε μέσω της πανάρχαιας και πάντα νέας τέχνης του θεάτρου.

Πηγές:

1. Π. Μποζίζιο «Ιστορία του Θεάτρου», Εκδ. Αιγόκερως.

2. Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης «Λεξικό του Θεάτρου», Εκδ. Νεφέλη

3. Χρ. Σταματοπούλου – Βασιλάκου «Το θέατρο στην καθ’ ημάς Ανατολή» Εκδ. Πολύτροπον.

 

* Ο Π. Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής

(ΠΗΓΗ : ΕΦΗΜ.ΑΥΓΗ http://www.avgi.gr/article/10812/8536158/o-bitorio-amenteo-alphieri-empneei-tous-ragiades)