Ο ΓΑΜΟΣ ΩΣ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΔΡΩΜΕΝΟ

 

Γράφει ο Πάνος Σκουρολιάκος*

 

Σε καιρούς διαζυγίων ας μιλήσουμε για γάμους λοιπόν. Κι ας επικεντρωθούμε στην τελετή, μιας και αυτή είναι ένα από τα πιο σημαντικά  γεγονότα της  ζωής του ανθρώπου.  Σε όλη την  ιστορία της ανθρωπότητας, η γαμήλια τελετή,  κατείχε πρωτεύουσα θέση στις χαρές  του βίου. Οργανώθηκε σε δρώμενα με μακραίωνη πορεία, που εμπλουτίζονταν με νέα στοιχεία, καθώς τα χρόνια περνούσαν. Δρώμενα που παραπέμπουν σε θεατρική κατασκευή. Εδώ, η νύφη, ο γαμπρός, οι γονείς, ο κοινωνικός περίγυρος αναλαμβάνουν συγκεκριμένους ρόλους, τους οποίους παίζουν με παιδικό αυθορμητισμό, αλλά και με τον σεβασμό και την σοβαρότητα που ταιριάζει στα «πατροπαράδοτα».

Στην αρχαία Αθήνα, γάμοι γίνονταν όλον τον χρόνο. Όμως,  κάποιες εποχές ήταν πιο δημοφιλείς για την τέλεσή τους.  Ο Ησίοδος επικεντρώνει ως καταλληλότερη, την τέταρτη μέρα του μήνα, χωρίς να ξεκαθαρίζει αν εννοεί την τέταρτη από την αρχή,  ή το τέλος. Η ημέρα όπου υπάρχει πανσέληνος, είναι καταλληλότερη για άλλους. Γι αυτό και στην «Ιφιγένεια εν  Αυλίδι» ο Ευριπίδης, βάζει να απαντά  ο Αγαμέμνονας  στο ερώτημα της Κλυταιμνίστρας για το πότε θα γίνει ο γάμος, « Όταν συμπληρωθεί ο κύκλος της σελήνης».

Με θυσίες στους Θεούς ξεκινούσαν οι γάμοι στην Αθήνα του Χρυσού Αιώνα. Τις ονόμαζαν «προτέλεια γάμων», τις  πρόσφερε ο πατέρας της νύφης και λάβαιναν  χώρα την παραμονή. Την ημέρα του γάμου, νύφη και γαμπρός, παίρνουν μέρος στην «τελετή απολούσεως» ή «λουτρόν», στην ονομαστή  κρήνη Καλλιρρόη. Το τρεχούμενο νερό, συμβολίζει  τη συνέχιση της ζωής, της οικογένειας, την  έλευση  διαδόχων. Στη Δήλο πάλι, οι νύφες πριν από το γάμο, έκοβαν μια κοτσίδα από τα μαλλιά τους και την στροβίλιζαν σε άτρακτο, συμβολίζοντας έτσι τις οικιακές εργασίες με τις οποίες θα ασχοληθούν στο μέλλον. Οι  μελλόνυμφοι άνδρες, τύλιγαν μια κοτσίδα τους γύρω από το χορτάρι, θέλοντας να καταδείξουν τις γεωργικές εργασίες στις οποίες θα αφιερωθούν μετά το γάμο και στα πλαίσια των οικογενειακών υποχρεώσεων. Αμέσως μετά λάβαινε χώρα το τραπέζι του γάμου. Ένα στοιχείο που έφτασε αναλλοίωτο ως τα σήμερα. Μετά το γλέντι, η νύφη εγκαταλείπει την πατρική οικία και πάνω σε άμαξα,  οδεύει  προς το σπίτι του γαμπρού. Λαμπρή πορεία, με την άμαξα στολισμένη,  και  με τους ήχους  κιθάρας και αυλών να συνοδεύουν  άσματα του Υμεναίου που  έψαλαν οι καλεσμένοι. Η μητέρα της νύφης ακολουθεί την άμαξα, κρατώντας αναμμένες δάδες, ενώ η μητέρα του γαμπρού, περιμένει στο κατώφλι του νέου σπιτιού, κρατώντας κι αυτή αναμμένες δάδες για να συνοδεύσει τη νύφη στη νυφική κρεβατοκάμαρα. Ακόμα και σήμερα, τα βιολιά συνοδεύουν τη νύφη στο αντίστοιχο δρομολόγιο σε χωριά και μικρές κοινότητες της πατρίδας μας.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η όλη διαδικασία της τελετής του γάμου που λάβαινε χώρα πάντα την Κυριακή, άρχιζε από την Πέμπτη. Ξεκινούσε  με το στρώσιμο του κρεβατιού. Με τραγούδια για το ζευγάρι,  το δωμάτιο γέμιζε από δώρα και πολύτιμα αντικείμενα.  Τα γλέντια συνεχίζονταν και τις επόμενες μέρες, έως την Κυριακή. Μέχρι  πρόσφατα στα χωριά, υπήρχε η «έκθεση προικιών» και  η μεταφορά τους στο σπίτι του γαμπρού από τους φίλους του, τους «βλάμηδες»,  πάνω σε κάρα και άλογα.

Ενδιαφέρον έχει η παρουσίαση του γάμου ως θεατρικό δρώμενο στο Μικρό Μοναστήρι  Θεσσαλονίκης,  που έχει καταγράψει η Ρ. Λουτζάκη (Εκδ. Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος) . Ο κάτοικοι είναι   Ανατολικο – Ρωμυλιώτες, ανακατεμένοι με  Μακεδόνες και Σαρακατσάνους.

Η όλη τελετή, εξελίσσεται σε  τρείς «πράξεις». Στην πρώτη, ο προξενητής  μαζί με τον γαμπρό κι έναν ηλικιωμένο συγγενή του, πηγαίνουν και ζητούν την νύφη από τον πατέρα της. Τα δώρα που φέρνουν είναι συνήθως χρυσαφικά κα τοποθετούνται σε ύφασμα ειδικά  υφασμένο  για την περίπτωση, από τη μητέρα της νύφης. Η νύφη προσκυνεί, φιλεί  τα χέρια των παρευρισκομένων, ακολουθεί δείπνο, και το χαρούμενο νέο, ανακοινώνεται με ντουφεκιές. Ακολουθεί η κατασκευή ψωμιού στην οποία παίρνουν μέρος τρείς «πρωτοστέφανες»  γυναίκες. Γαμπρός και νύφη, αλείφονται με το ζυμάρι.  Η δεύτερη πράξη εξελίσσεται την Κυριακή του γάμου. Κορίτσια ετοιμάζουν τη νύφη  και οι φίλοι ξυρίζουν και ντύνουν  τον γαμπρό. Στη συνέχεια ο γαμπρός μαζί με τους μπράτιμους και τα όργανα, ξεκινούν για το σπίτι της νύφης. Εκεί γίνεται χορός και ένας αδελφός της νύφης την ανεβάζει στο στολισμένο κάρο που θα την μεταφέρει στο καινούριο σπίτι της.  Μετά την τελετή του γάμου και κατά τη διάρκεια του  γλεντιού,  ο γαμπρός και η νύφη δεν χορεύουν. Στέκονται σιωπηλοί  πίσω από τους κουμπάρους. Όταν αυτοί φύγουν συνοδεία κάποιων από τους καλεσμένους, το ζευγάρι αποσύρεται μέσα στο σπίτι. Οι υπόλοιποι συνεχίζουν το γλέντι.  Κατά την Τρίτη και τελευταία πράξη, δεσπόζει η απόδειξη της παρθενίας με το ματωμένο σεντόνι. Καινούρια γλέντια  ξανά!

Τι έχει  μείνει από όσα συσσώρευσαν αιώνες  κοινής ζωής; Ελάχιστα. Σήμερα μια βλαχομπαρόκ  έκδοση εμπορευματικών στοιχείων που συνθέτουν τις σημερινές γαμήλιες τελετές έχει  επικρατήσει. Δεν πιστεύουμε βέβαια πως θα πρέπει να μεταφέρουμε τα γαμήλια χράμια  με τα μουλάρια στο σπίτι  του γαμπρού. Σημειώνουμε απλώς  πως  χρειάστηκαν μόνο δυό – τρείς δεκαετίες ώστε να σβήσουν τελετουργικά του απώτατου παρελθόντος. Τελετουργικά που έχουν ως πυρήνα την πανάρχαια αγάπη της  γενιάς μας . Το Θέατρο.

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής της Περιφέρειας Αττικής.

(Αυγή 8/8/2015)