Το κουκλοθέατρο ως θεατρική έκφραση και η κούκλα – ηθοποιός βάδισαν παράλληλα με το θέατρο των ηθοποιών – ανθρώπων.
Αυτή η άψυχη κατασκευή που μιμούνταν ανθρώπους, ζώα και αντικείμενα, καθοδηγούμενη από τον ανθρώπινο νου, τη φωνή και τα χέρια, έρχεται από τα βάθη των αιώνων ως εμάς διαρκώς εξελισσόμενη. Η απώτατη καταγωγή της εμφανίζεται στους παγανιστικούς χρόνους ως λειτουργικά των θρησκειών ανδρείκελα που τα χειρίζονταν οι ιερείς.
Αυτή η παράλληλη συμπόρευσή της με το παραδοσιακό θέατρο εξελίσσεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Από την αρχαία Ελλάδα έως την Ιάβα, την Ινδία και την Κίνα. Στη χώρα μας, προϊόντος του χρόνου, η κούκλα ως θεατρική έκφραση ατόνησε, ενώ στη δυτική Ευρώπη εξελίχθηκε και γέννησε καινούργια είδη κουκλοθεάτρου και υποκατηγορίες του. Έχουμε την κούκλα χεριού, κάτι σαν κούκλα – γάντι δηλαδή, την κούκλα με βέργες, τις μαριονέτες και ακόμα τις φιγούρες του θεάτρου σκιών. Αυτές οι τελευταίες λειτουργούν σε δύο διαστάσεις.
Παράλληλα με το παραδοσιακό θέατρο εξελίσσεται και το θεματολόγιο του κουκλοθεάτρου. Το θρησκευτικό περιεχόμενο των πρώτων παγανιστικών χρόνων δίνει τη θέση του σε θέματα από τη Βίβλο στην Αγγλία του 16ου αιώνα. Ακολουθούν θέματα από την Ιστορία και τη μυθολογία, ενώ μεγάλη άνθιση υπάρχει στην κουλοθεατρική ανάπλαση των μεσαιωνικών ρομάντζων.
Αλλά και στη μορφή έκφρασης συναντάμε αντιστοιχίσεις με το παραδοσιακό θέατρο. Έχουμε, λοιπόν, αναλόγως την εποχή που εξετάζουμε, άλλοτε καλόγουστες εκφράσεις και άλλοτε απλοϊκές και χοντροκομμένα αστεία, ελαφρώς «ακατάλληλα». Φυσικό είναι να δημιουργούνται σε διαφορετικά πολιτισμικά – εθνικά πεδία και ανάλογοι τύποι κούκλων. Στη Γαλλία έχουμε τον πανέξυπνο Γκινιόλ, που έχει ιδιαίτερη αγάπη στο κρασί.
Στη Γερμανία ο Κάσπερλε είναι ένας τετραπέρατος χωρικός που επηρέασε αργότερα ως παραδοσιακό θέατρο τη βιενέζικη λαϊκή δημιουργία. Στην Ιάβα οι κούκλες με βέργες επηρέασαν ακόμα και το σύγχρονο θέατρο. Το διάσημο Brend and Paper Theater, που πριν από κάποιες δεκαετίες είχε επισκεφτεί τη χώρα μας, θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί τη δυτική εξέλιξη του κουκλοθεάτρου της Ιάβας.
Η θεματολογία του θεάτρου αυτού εμπεριέχει στοιχεία κοινωνικής και πολιτικής διαμαρτυρίας. Η κούκλα Αμάλ, που περιόδευσε πρόσφατα σε διάφορες πόλεις στην Ελλάδα με μήνυμα αντιρατσιστικό, αποτελεί δείγμα του είδους. Στην Ιαπωνία οι κούκλες κινούνται με νήματα, αλλά η πιο συνηθισμένη μορφή είναι εκείνη όπου για κάθε κούκλα υπάρχει και ένας ξεχωριστός χειριστής.
Το είδος κουκλοθεάτρου που γνωρίζουμε καλύτερα είναι η κούκλα με νήματα και είναι αυτό που κυρίως έχει καλλιεργηθεί στη χώρα μας. Πρόγονός της ήταν οι κούκλες των οποίων ο χειρισμός βασιζόταν σε σύρματα τα οποία συνδέονταν με το κέντρο του κεφαλιού. Τα νήματα μπήκαν αργότερα, προσφέροντας χειρισμό σε πόδια και χέρια, κάνοντας έτσι την παράσταση πιο λεπτομερή και περισσότερο γοητευτική.
Όπως σημειώσαμε και πιο πάνω, το κουκλοθέατρο στην Ελλάδα δεν γνώρισε μεγάλη άνθιση. Δημιουργήθηκαν εντόπιοι τύποι, όπως ο Φασουλής, ο Κλούβιος και η Σουβλίτσα, αλλά δεν υπήρξε μεγάλη εξέλιξη της ελληνικής αυτής πρότασης.
Παρ’ όλα αυτά, στον χώρο αυτό δραστηριοποιούνται πολλοί και άξιοι δημιουργοί. Υπάρχουν σοβαρές ελληνικές συμμετοχές σε πολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ φεστιβάλ κουκλοθεάτρου διοργανώνονται στο Κιλκίς, στην Ύδρα και την Κρήτη. Παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστημίων μας ακόμα έχουν ανοίξει τις πόρτες τους στο κουκλοθέατρο.
Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν έχει εκτιμηθεί η σπουδαιότητα του είδους αυτού. Ας ελπίσουμε πως Πολιτεία και δημιουργοί θα αγκαλιάσουν με τη δέουσα προσοχή το είδος και θα το φροντίσουν αναλόγως.
Πηγή: Η Αυγή
