Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΔΡΑΜΑ
Σε όλη την ιστορική πορεία του ελληνισμού, η μουσική είναι απόλυτα συνυφασμένη με την καθημερινότητα, με τα ιστορικά γεγονότα, με τα δημιουργήματα του νου και της καρδιάς. Η μουσική, ως γενεσιουργό συστατικό του Αρχαίου Δράματος, το συντρόφευσε διαχρονικά και το ζωντανεύει με τον τρόπο της και στα δικά μας, τα νεώτερα χρόνια που ξαναπιάσαμε το νήμα της αναβίωσης του. Σκηνοθέτες, ηθοποιοί, εικαστικοί και χορογράφοι συναντώνται για να ζωντανέψουν τον λόγο των αρχαίων ποιητών και να συνδιαλλαγούν με την εποχή τους αναζητώντας φιλοσοφικές και αισθητικές απαντήσεις. Μαζί τους και οι μουσικοί. Ξεχωριστό και σημαντικό μέρος της θεατρικής συντεχνίας, παίζουν ρόλο αποφασιστικό στο τελικό αποτέλεσμα, δηλαδή την παράσταση και την επιτυχία της. Μέγιστοι μουσικοί δημιουργοί προίκισαν την περιοχή του Αρχαίου Δράματος με μνημειώδη έργα. Τους έχει ανάγκη το είδος.
Η μουσική εδώ, έχει τους δικούς της κανόνες και την δική της ξεχωριστή μαστοριά. Δεν φτάνει μια εύληπτη μελωδία ή ένα ηρωικό μαρς να σηματοδοτηθεί μια σκηνή. Το μουσικό έργο, είναι ένα ξεχωριστό, και παράλληλο με το κείμενο έργο που απαιτεί εκτός από έμπνευση και ειδική γνώση των θεατρικών κανόνων, και την αποκωδικοποίηση των μυστικών των τριών τραγικών ποιητών, και βέβαια του μέγιστου κωμωδιογράφου της αρχαιότητας.
Στην αρχαία Ελλάδα, η χρυσή εποχή για την μουσική συμπίπτει με την άνθιση του θεάτρου. Πλουτίζοντας τις παραστάσεις με τους χυμούς της, τις κάνει αγαπητές στο κοινό. Ενίοτε η μουσική κυριαρχεί πάνω στο κείμενο. Ο Πρατίνας διαμαρτύρεται, γιατί ο τραγικός ποιητής Φρύνιχος είχε καταστήσει αυτοσκοπό την τραγουδισμένη μουσική, εθίζοντας σε αυτήν το ακροατήριο, «αεί φέρων γλυκείαν ωδάν». Και ο Αριστοτέλης σημειώνει πως πιο πολλά ήταν τότε τα «μέλη», τα τραγούδια με μουσική δηλαδή, από τα « μέτρα», την απαγγελία χωρίς μουσική. Ο Αισχύλος όμως, παίρνοντας από τον Φρύνιχο τη σκυτάλη, κατάφερε να ζυγίσει ακριβοδίκαια το μέλος και το μέτρον, μπαίνοντας στην κεφαλή των τραγικών συγγραφέων που ζουν αιώνια πλουτίζοντας τα θεατρικά πατάρια έως τις μέρες μας. Η μουσική στις παραστάσεις των αρχαίων, δεν εξαντλείτο βέβαια μόνο στα τραγουδισμένα χορικά. Συνόδευε τα επεισόδια προσδίδοντάς τους δύναμη και υποβλητικότητα, και συνόδευε τις «μονωδίες» των υποκριτών.
Και οι τρεις τραγικοί, σφράγισαν με τις παρεμβάσεις τους τη θέση της μουσικής στο αρχαίο δράμα. Ο Αισχύλος όπως είπαμε, εξισορρόπησε το μέλος και το μέτρον. Ο Σοφοκλής περιόρισε την συμμετοχή του χορού, δίνοντας μεγαλύτερη παρουσία στους ρόλους, δηλαδή τους πρωταγωνιστές. Ο Ευριπίδης πάλι, εισήγαγε πιο «πρωτοποριακές» μουσικές επιλογές, έχοντας πάντα τον ίδιο συνεργάτη στη μουσική, τον καινοτόμο Τιμόθεο, που προκαλούσε το συντηρητικό κοινό με τους νεωτερισμούς του. Ο Ευριπίδης όμως επέμενε, υποστηρίζοντας πως κάποια στιγμή, όλοι θα αναγνωρίσουν το ταλέντο του μόνιμου μουσικού του.
Ακούγοντας κάποιος τις δημιουργίες πολλών σύγχρονων συνθετών για το αρχαίο δράμα, ανακαλύπτει τις ίδιες εκείνες φόρμες, τους «τρόπους» των αρχαίων! Αυστηρός και επιβλητικός ο «Δώριος» τρόπος. Οργιαστικός, ενθουσιώδης και δυναμικός ο «Φρυγικός» τόνιζε εξαίρετα την θεατρική δράση. Παθητικότερος και λυρικότερος ο «Λυδικός» ως κληρονομιά της Σαπφούς. Δρόμοι, πάνω στους οποίους κινούνται και σήμερα οι συνθέτες σε παραστάσεις που καλύπτουν όλες τις γκάμες. Από την πιο ακαδημαϊκή έως την πιο νεωτεριστική αναβίωση του Αρχαίου Δράματος.
Σπουδαία και η σύγχρονη συγκομιδή σε μουσικά έργα που γράφτηκαν για παραστάσεις Αρχαίου Δράματος από κορυφαίους συνθέτες των ημερών μας. Πολλά από αυτά, μπορεί να τα απολαύσει κανείς και αυτοτελώς, παρ ότι γράφτηκαν υπηρετώντας με συνέπεια όλους τους κανόνες μιας μουσικής για το θέατρο.
Οι «Φοίνισσες» είναι η πρώτη τραγωδία για την οποία γράφει μουσική ο Μίκης Θεοδωράκης, το 1959. Σκηνοθέτης, ο Αλέξης Μινωτής, στο Εθνικό Θέατρο. Μνημειώδης και η μουσική κατάθεση του Γιάννη Χρήστου στους «Πέρσες» του Αισχύλου στην ιστορική παράσταση του Κάρολου Κουν με το «Θέατρο Τέχνης». Ο Μάνος Χατζιδάκις ξεκινά το 1956 με τη «Μήδεια» του Ευριπίδη , με Μινωτή σκηνοθέτη και πρωταγωνίστρια την Κατίνα Παξινού. Πασίγνωστες και οι συνθέσεις του για τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, όπως η «Λυσιστράτη» και οι «Όρνιθες».
Μερικά ακόμα ονόματα να μνημονεύσουμε, μιας και δεν είναι δυνατόν να γίνει εδώ καταγραφή όλων όσων έχουν συνεισφέρει στο είδος: Θόδωρος Αντωνίου, Θάνος Μικρούτσικος, Χρήστος Λεοντής, Μιχάλης Χριστοδουλίδης, Διονύσης Σαββόπουλος, Βασίλης Τενίδης, Γιάννης Μαρκόπουλος, Γιώργος Τσαγκάρης, Δημήτρης Μαραγκόπουλος και πολλοί, μα πολλοί άλλοι.
Πως θα ήταν μια παράσταση τραγωδίας ή κωμωδίας χωρίς μουσική; Μα όπως θα ήταν και η ζωή μας χωρίς νότες, χωρίς τραγούδι, χωρίς μελωδία και ρυθμό.
(Δημοσιεύθηκε στην ΑΥΓΗ, στις30/8/2014)